عقلانیت های سه گانه و خلق آینده بدیل مطلوب برای تمدن اسلامی
نویسنده
چکیده مقاله:
مطالعه وضعیت جوامع اسلامی حاکیست، برخی از جوامع مسلمان دچار «بحرانهای حاد»ی همچون افراطگرایی مذهبی و تروریسمِ دین‌پایه‌اند؛ و جوامع اسلامیِ باثبات نیز یا دارای پتانسیل ظهور افراطگرایی‌اند یا با زوال قلمرو معنویت مواجه‌اند و مسائل اجتماعی ناشی از تجربه سرمایهداریِ بومی خود را دارند. پرسش این است که علت بروز این وضعیت بحرانی چیست؟ و راه برون رفت از آنها کدام است؟ در پاسخ باید گفت بروز چنین بحرانهایی در گستره تمدن اسلامی ناشی از فاصله گرفتن از سنتهای عقلانی‌اند؛ چیزی که برخی مفهوم «انحطاط تمدن» یا «زوال عقلانیت» را برای تبیین آن به‌کار برده‌اند. و راه برون رفت از این بحرانها نیز بازگشت به سنت های عقلانی است. در سنت اسلامی، بهطورکلی با سه گونه عقلانیت مواجهیم که در اینجا از آنها با عنوان عقلانیتهای سهگانه یاد می‌کنیم. این سه گونه عقلانیت عبارت‌اند از: الف) جاویدان خرد؛ ب) عقلانیت اجتهاد؛ ج) عقل تدبیر یا عقل استراتژیک. جاویدان خرد در سطحی متافیزیکی قرار دارد و نوعی عقلانیت هستیشناختی است؛ اما عقلانیت اجتهادی نوعی عقلانیت روششناختیِ واسط است که بهمنزله ابزار فهم عمل میکند؛ عقلانیت تدبیر هم نوعی عقلانیت ابزاری در حوزه عمل برای حلوفصل مسائل در میدان نیروهای واقعاً موجود است. در این مقاله تلاش میشود باتوجه به نقش سازنده و دفاعی عقلانیت سهگانه و کارکردهای تکوینی، برسازنده و شالودهبخش آن، برخی از امکانهای نظریِ ساخته شدنِ حوزه عمومیِ مسالمتآمیز در تمدن نوین اسلامی بررسی و تبیین گردد. مقاله پیش‌رو برپایه روششناسیِ تلفیقیِ تاریخی، انتقادی و گفتمانی تألیف شده است. تحلیل متون و رخدادهای تاریخی ـ فکری بر روش‌شناسیهای تفسیری انتقادی تکیه خواهد داشت؛ و الگوی خروج از بحران، از نوعی آیندهپژوهیِ چشماندازباورانه و احتمالی پیروی خواهد کرد.
منابع مشابه
تمدن اسلامی در مرحلة گذار؛ ضرورت آینده نگاری و راهبردپردازی برای ساختن تمدن نوین اسلامی
رقابت‌های تمدنی بین تمدن‌های بزرگ در عرصه جهانی، در شرایطی که جامعه بشری با بحرانهای سترگ و بنیادی روبه‌روست، جهان اسلام را در مرحله گذار قرار داده است؛ مرحله‌ای که در آن، صاحبان هر تمدنی با فائق آمدن بر این بحرانها و ارائه طریق برای جامعه بشری، می‌توانند از آن به‌سلامت گذر کنند و تمدن نوینی را سامان دهند و به جامعه بشری عرضه نمایند. از این نظر، جهان اسلام در وضع کنونی در مرحله پیشاتمدن نوین ...
متن کاملعصبیت رسانه‌ای در تمدن نوین اسلامی و آینده بدیل رسانه ها؛ گذار از رسانة دولت‌محور به رسانة تمدنی
مطالعات تاریخ رسانه نشان داده است که رسانه‌ها صرف‌نظر از نوع و شکل آنها و مدرن یا سنتی بودن، این قابلیت را دارند که در هرگونه حرکت و تحول اجتماعی، از جمله پیشران‌ها باشند. این مقاله به بررسی الزامات ساختاری و محتوایی رسانه، هم در زمینه‌سازی و هم در چشم‌انداز تمدن نوین اسلامی می‌پردازد. مقاله می‌کوشد به این پرسش اصلی پاسخ دهد که اگر قرار است رسانه‌ها در زمینه‌سازی تحقق تمدن نوین اسلامی پیشران و ...
متن کاملتعامل اخلاق، معنویت و عقلانیت در تمدن نوین اسلامی
هدف: هدف این تحقیق، بررسی و تعیین استلزامات اخلاقی، معنوی و عقلانی در تمدن‌سازی اسلامی- ایرانی و مناسبات آنها با یکدیگر بوده است. روش: روش مورد استفاده در این تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز با مطالعه و کاوش در منابع مرتبط گردآوری شد و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها: در بُعد اخلاقی تمدن‌سازی اسلامی، مؤلفه‌های متعددی از جمله: حس کرامت، اصالت اخلاقی، پرهیز از خودستایی، مدا...
متن کاملحکمرانی خوب، و حکمرانی مطلوب در تمدن نوین اسلامی
حکمرانی خوب ایده‌ای است که به‌دنبال ناکارآمدی سازوکارهای پیشین توسعه مطرح شد. درواقع، این ایده به‌دنبال آن است که دولت‌ها و بهطورکلی ساختار اداری و سیاسی را به‌سمتی هدایت کند که کمترین فساد و آسیب‌های درونی ـ‌که معمولاً باعث تضعیف دستگاه‌های مدیریتی و سیاسی می‌شودـ بروز کند. این ایده با سازوکارهایی همچون پاسخگویی بیشتر در بدنه دولت، قانون‌محوری، عدالت‌جویی، مشارکت‌جویی و کارایی و اثربخشی و...، ...
متن کاملهمگرایی جهان اسلام و آینده تمدن اسلامی
شکل گیری تمدن اسلامی بر حسب دستاوردهای جهان شمول آن یکی از مهمترین نقاط عطف تاریخ بشر است. این تمدن در گذر تاریخ، اوجها و فرودهای بسیاری را تجربه کرده است. عناصر و عوامل شکل دهنده به تمدن اسلامی به طور مدوام در پی احیا و جهان شمول ساختن آن هستند. از منظر آینده اندیشی نکته حائز اهمیت آن است که می توان آینده های متفاوتی را در طیفی از آینده های مطلوب و نامطلوب برای تمدن اسلامی شناسایی کرد. در این ...
متن کاملمنابع من
با ذخیره ی این منبع در منابع من، دسترسی به آن را برای استفاده های بعدی آسان تر کنید
ذخیره در منابع من قبلا به منابع من ذحیره شده{@ msg_add @}
عنوان ژورنال
دوره 2 شماره 2
صفحات 43- 66
تاریخ انتشار 2017-11-22
با دنبال کردن یک ژورنال هنگامی که شماره جدید این ژورنال منتشر می شود به شما از طریق ایمیل اطلاع داده می شود.
کلمات کلیدی
میزبانی شده توسط پلتفرم ابری doprax.com
copyright © 2015-2023